واحدهای رسوبی آواری پالئوزوئیک تا تریاس پسین که در تنها رخنمون پی سنگ کپه داغ در ناحیه آق دربند دیده می شوند شامل سه بخش عمده است. 1- رسوبات دگرگون شده پالئوزوئیک که بر اساس شواهد رسوبی بیشتر شامل رسوبات فلیشی بوده و در اعماق نسبتا زیاد و توسط جریان های توربیدایتی در محیط شیب قاره ای نهشته شده اند. 2- سازند قره قیطان که تشکیل دهنده بیشترین رخنمون های سنگی در پنجره آق دربند است. اختصاصات رسوبی موجود در این سازند (کانال های رودخانه ای، محیط رسوبی اکسیداسیونی قاره ای و پاراکنگلومرای فراوان)، نشانگر وجود جریان های واریزه ای در مخروط افکنه ها و پهنه های طغیانی است. تمامی شواهد بیانگر این است که افق های کنگلومرایی سازند قره قیطان به ویژه در بخش های شمالی پنجره آق دربند توسط رودخانه های بریده بریده (Baraided stream) و در محیط نزدیک به منشا (Proximal) و با جریان قدیمه از شمال به سمت جنوب نهشته شده اند. ذرات تشکیل دهنده کنگلومراها بیشتر از نوع گرانودیوریت تا تونالیت کالک آلکالن و قطعات آتشفشانی از نوع ریولیت تا داسیت کالک آلکالن با پتاسیم بالاست. آنالیز ژئوشیمیایی این قطعات موید منشا «نوع I» و نشان دهنده وجود کمان ماگمایی است که در شمال این ناحیه و در زیر رسوبات جوان مدفون شده است. 3- سازند سینا بیشتر شامل توالی شیل و ماسه سنگی است که توسط توربیدایت های کلاسیک و در محیط شیب قاره نهشته شده اند. ماسه سنگ های موجود در سازندهای قره قیطان و سینا ترکیب لیتیک آرکوز تا فلدسپاتیک لیت آرنایت دارند که بیشتر از یک کمان تقسیم شده(Dissected arc)  تا حد واسط منشا گرفته اند. رسوبات آواری که در حد فاصل پالئوزوئیک میانی تا تریاس پسین در پی سنگ حوضه کپه داغ نهشته شده اند، حاصل رسوب گذاری در یک حوضه فورلندی هستند که در پیشانی کمان ماگمایی تشکیل شده است.

دشت مرند با روندی شرقی - غربی، یک چاله ساختمانی نئوژن - کواترنری به طول 50 کیلومتر و عرض متوسط 5/7 کیلومتر است که در شمال غرب ایران و در حد فاصل دو رشته کوه عمده این منطقه (قره داغ و میشو داغ) واقع شده است. در حال حاضر چاله مرند انباشته از نهشته های کواترنری است که در قالب مخروط افکنه هایی در امتداد جبهه های کوهستانی مشرف به دشت ردیف شده اند. گسل شمالی میشو در امتداد گسل تبریز به طرف شمال غرب و با آثار ژئومورفیکی متعدد، در حاشیه جنوبی این چاله تکتونیکی واقع شده است. تبیین نقش عوامل تکتونیکی در ایجاد چاله تکتونیکی مرند و ارزیابی میزان فعالیت های تکتونیکی از طریق تحلیل داده های رسوبی مورفولوژیکی، مهمترین اهداف این تحقیق می باشند که با تکیه بر داده های حاصل از مقاطع ژئوفیزیکی و ژئوالکتریکی و آثار ژئومورفولوژیکی حاصل از کارهای میدانی و تحلیل نقشه های زمین شناسی و توپوگرافی مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج تحقیق نشان داد که با وجود برخورداری دشت مرند و ناهمواری های اطراف آن از دینامیک بالای تکتونیکی، چشم انداز کنونی آن بیشتر نتیجه عملکرد فعالیت های تکتونیکی در گذشته و به ویژه در کواترنری می باشد. یافته های مقاله اطلاعاتی را در ارتباط با فعالیت های تکتونیکی کواترنری منطقه در اختیار گذاشته است. به طور کلی، بر اساس این یافته ها سیمای توپوگرافیکی و ژئومورفولوژیکی فعلی دشت مرند به شدت از فعالیت های تکتونیکی کواترنری متاثر شده است و بر طبق شواهد موجود همین عامل مهمترین نقش را در ایجاد چاله تکتونیکی و در حال گسترش مرند داشته است. یافته های این تحقیق می تواند راهنمای خوبی برای محققین در مطالعه آثار ژئومورفیکی گسل ها در نواحی فعال تکتونیکی باشد.

در این مطالعه، توالی رسوبی ماستریشتین در امتداد یک نگاره تطابقی عمود بر روند زاگرس و از شمال شرق به جنوب غرب، در غرب ناحیه فارس مورد بررسی قرار گرفته است. رسوبات ماستریشتین ناحیه فارس شامل شیل و مارن های دریایی عمیق بخش بالایی سازند گورپی، رخساره کربنات های دریایی کم عمق سازند تاربور، رسوبات توربیدایتی منتسب به سازند امیران و آهک ها و دولومیت های بخش های زیرین سازند ساچون می باشد. نتایج حاصل از مطالعات رخساره ای منجر به شناسایی 12 رخساره شده که در 6 کمربند رخسار حوضه ای، دریای باز، سد، لاگون باز و محصور و پهنه کشندی در یک محیط شلف کربناته تشکیل شده اند. 5 سکانس رسوبی رده 4 در این توالی شناسایی شده است. براساس گسترش شکل هندسه گوه ای از شمال شرق به جنوب غرب و تغییرات ضخامت نهشته ها در سکانس های مختلف و الگوی پیش نشینی رخساره ها در امتداد این نگاره می توان رسوب گذاری نهشته های ماستریشتین را به یک حوضه پیش بوم نسبت داد.

مقدمه: تغییرات ساختاری البرز غربی از جنوب به شمال و همچنین مطالعات صحرایی و مطالعات تکتونیکی رسوبی، سبب گردیده است که بتوانیم محدوده البرز غربی را به واحدهای تکتونیکی-رسوبی کوچکتری تقسیم بندی نماییم.هدف: رشته کوه البرز دارای پیچیدگی خاصی است. تفسیر و شناسایی تکامل ژئودینامیکی البرز و حرکات آن امری ضروری است که با شناسایی زون های زمین شناسی آن مقدور می باشد.روش بررسی: مطالعه نحوه دگرشکلی، مطالعه گسلها و تاثیر آنها با رسوبگذاری در گذشته، تغییرات واحدهای سنگی، مقایسه دگرشیبی ها در زون های مختلف در ادوار زمین شناسی یکسان، به خصوص دز دوره ژوراسیک به بعده بیانگر متفاوت بودن شرایط زمین شناسی است و به عنوان مبنای اصلی تقسیمات تکتونیکی - رسوبی البرز غربی، مورد استفاده قرار گرفته است.نتایج: مجموعه ولکانیک زون ماگمائی جنوب البرز، مربوط به یک کمان آتشفشانی می باشد و در اثر فرورانش یک بستر اقیانوسی به زیر صفحه قاره ای، فوران نموده است. زون زمین شناسی البرز جنوبی و البرز میانی توسط سنگ های آتشفشانی ائوسن به طور دگرشیب پوشیده شده است، ولی سنگ های مذکور در البرز شمالی و خزر جنوبی فوران ننموده اند. اثرات فازهای کوهزایی کیمرین پسین و اتریشین در البرز میانی و جنوبی به صورت ناپیوستگی رسوبی قابل مشاهده است. ولی در البرز شمالی که در شمال گسل دیلمان قرار دارد، اثری از ناپیوستگی های رسوبی مذکور دیده نمی شود. بر اساس مطالعات زمین شناسی، در البرز شمالی، یک فروافتادگی از زمان ژوراسیک فوقانی آغاز شده و این فروافتادگی تا کرتاسه پایانی و همگام با فوران های آتشفشانی ادامه داشته است. زون البرز شمالی عموما شامل مجموعه ای از رسوبات پالئوزوئیک و مزوزوئیک می باشد و شدت چین خوردگی آن کمتر از البرز میانی و جنوبی است. دشت خزر یا دشت گرگان - رشت، شامل یک پی سنگ دگرگون شده است که توسط رسوبات جوان تر پوشیده شده است. و ضخامت رسوبات کواترنر در آن قابل توجه است.نتیجه گیری: مقایسه تغییرات چینه شناسی، فرمهای ساختاری، داده های پتروتکتونیکی البرز غربی، سبب گردیده است که البرز غربی را از نظر تکتونیکی - رسوبی، به پنج زون زمین شناسی تقسیم بندی شود که شامل: زون ماگمائی جنوب البرز، زون زمین شناسی البرز جنوبی، زون زمین شناسی البرز میانی (دره منجیل - شاهرود و رستم آباد- آسیابر- علم کوه)، البرز شمالی و زون زمین شناسی دشت گرگان - رشت می باشند. زون های زمین شناسی مذکور توسط گسل های بزرگ و عمیق از یکدیگر قابل تفکیک می باشند.

رسوب گذاری کربنات های کم عمق در خلال تریاس پیشین در شمال شرق ایران (سازند سفید کوه: در پنجره آق دربند) شاخص است. این سازند به سن اسکیتین پسین در برش نمونه با ناپیوستگی بر روی سازند قره قیطان واقع شده و به طور ناپیوسته نیز در راس با سازند نظر کرده پوشیده می شود. این سازند به منظور ارزیابی مدل رسوبی، کانی شناسی اولیه کربناته و فرآیند های دیاژنزی در برش های کال فقیر (215 متر)، کال انگور (75 متر)، کال غالک (70 متر) و کال عنابه (30 متر) با استفاده از مطالعات پتروگرافی و آنالیز های ژئوشیمیایی مورد بررسی قرار گرفت. مطالعات پتروگرافی منجر به تشخیص 12 ریز رخساره که در چهار کمربند رخساره ای: جزرومدی، لاگون و سد واقع در رمپ داخلی و ریز رخساره های دریای باز مربوط به رمپ میانی و خارجی، شد. فراوانی رسوبات جزرومدی همراه با رخساره ااییدی سدی و نبود سد بزرگ ریفی و رسوبات توربیداتی (calciturbidite) حاکی از رسوب گذاری این سازند در یک سیستم رمپ هم شیب کربناته می باشد. فراوانی اجزاء اسکلتی و غیر اسکلتی از جنس آراگونیت همراه با سیمان آراگونیتی، اایید قالبی (oomold) و حضور دولومیت همراه با مقدار بالای عنصر استرانسیوم (Sr) اشاره به کانی-شناسی اولیه آراگونیت در کربنات های سازند سفید کوه در زمان تشکیل دارد. فرآیند های دیاژنزی در این سازند شامل: سیمانی شدن، دولومیتی شدن، ددولومیتی شدن، میکریتی شدن، آشفتگی زیستی، هماتیتی شدن، فشردگی، انحلال، پر شدگی رگه، فسفاتی شدن، پیریتی شدن و استیلولیتی شدن می باشند. مهم ترین فرآیند دیاژنزی در این سازند سیمانی شدن و دولومیتی شدن بوده که نهشته های سازند سفید کوه را تحت تاثیر قرار داده اند. مقادیر عناصر اصلی (Ca و Mg) و عناصر فرعی (Sr, Na Fe و Mn) (همچون مقادیر بالای Sr) نشان از رسوب گذاری سازند سفید کوه در محیط نیمه حاره ای کم عمق بوده و آراگونیت مینرالوژی اولیه بوده است. تغییرات Sr/Ca حاکی از رخداد دگرسانی دیاژنز در سیستم بسته تا کاملا باز، با واکنش بالای آب/سنگ است که دولومیتی شدن، انحلال و سیمانی شدن در مطالعات پتروگرافی موید آن است.

کرتاسه پسین در زاگرس تحت تاثیر یک تکتونیک ناحیه ای قرار گرفته که منجر به توسعه حوضه پیش بوم در شمال شرقی صفحه عربی شده است. در برخی نواحی نیز تکتونیک محلی مرتبط با ساختمان های نمکی رسوبات را تحت تاثیر خود قرار داده است. یکی از بازه های زمانی که می توان تحولات تکتونیکی-رسوبی رادر آن مستندسازی کرد زمان ماستریشتین است. در این مطالعه نهشته های ماستریشتین در شرق ناحیه فارس شامل بخش بالایی سازند گورپی و سازند تاربور در امتداد یک نگاره با جهت شمال غربی-جنوب شرقی مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس مطالعات رسوب شناسی انجام گرفته بر روی این نهشته ها 14 رخساره شناسایی شده است. این رخساره ها در 5 کمربند رخساره ای پهنه کشندی، لاگون محصور ولاگون باز، ریف و دریای باز در چارچوب یک پلاتفرم کربناته از نوع شلف نهشته شده اند. بر اساس مطالعات چینه نگاری سکانسی3 سکانس رسوبی در این توالی شناسایی شده است. تطابق برش های مورد مطالعه درامتداد نگاره انتخابی نشان می دهد که نهشته های ماستریشتین بر روی بخش های مرتفع پیش برآمدگی در حوضه پیش بوم زاگرس تشکیل شده اند. پیش برآمدگی مذکور توپوگرافی نسبتا هموژنی داشته و فضای رسوب گذاری در امتداد این نگاره تقریبا یکنواخت بوده و باعث تشکیل ضخامت نسبتا یکنواختی از نهشته ها در این زمان شده است. تنها برش نمک ده کویه از روند کلی ضخامت تبعیت نمی کند که علت آن کاهش فضای رسوب گذاری به علت وجود ساختمان نمکی در این برش است.

سامانه های رسوبی مرتبط با دیاپیرهای نمکی آزمایشگاه های طبیعی هستند که بررسی چینه های مرتبط با فعالیت نمک را براساس داده های زیرسطحی و به ویژه داده های سطحی فراهم می نمایند. در این سامانه ها، چینه های رشدی هالوکینتیکی، تغییرات ضخامتی و رخساره ای را به صورت برش های هالوکینتیکی، اشکال هندسی گوه ای و هوک و همچنین پهنه های دیاژنتیکی متنوع نشان می دهند. بدین جهت، دیاپیر نمکی هندون به عنوان یک دیاپیر غیرفعال در ناحیه بندرعباس برای این مطالعه انتخاب شد. رخنمون های سطحی عالی که پیرامون این دیاپیر نمکی وجود دارد امکان بررسی های جزیی تر تکتونیکی-رسوبی و تقابل نمک-رسوب را فراهم می نماید که می تواند همچون یک مدل آنالوگ در سایر پژوهش های سطحی و زیرسطحی اکتشافات هیدروکربوری حوضه زاگرس که شرایط رسوبگذاری مشابهی دارند، مورد استفاده قرار گیرد. چینه نگاری رسوبات پیرامون دیاپیر نمکی هندون شامل رسوبات برجای کرتاسه پسین تا عهدحاضر می باشد که تاثیر صعود دیاپیر نمکی بر این توالی ها از نظر زمانی و مکانی متفاوت است. عملکرد هالوکینسیز با هندسه های هوکی در سازند شیلی پابده پالیوسن-ایوسن زیرین نمایان می گردد. سپس بیشترین تاثیر حرکت و جریان نمک با تشکیل ورقه و باله های نمکی در کربنات های ایوسن میانی سازند جهرم رخ داده است که به صورت تغییرات جانبی رخساره ای، هندسی (گوه و هوک)، ضخامتی و دیاژنتیکی دیده می شود. بعد از ناپیوستگی ناحیه ای مرز ائوسن-اولیگوسن، همزمانی هالوکینسیز و کوتاه شدگی نئوژن زاگرس با تشکیل جوش نمکی ثانویه منجر به فشرده شدن و تشدید فعالیت نمک گردیده است که در هندسه های هوکی سازند رازک به سن اولیگوسن-میوسن پیشین و میوسن پیشین-میانی بخش گوری در دیاپیر نمکی هندون بروز می نماید. از این رو، نتایج این مطالعه دید جدیدی از استفاده سکانس های هالوکینتیکی را در تحلیل تکتونیکی-رسوبی دیاپیرهای نمکی زاگرس نشان می دهد.

منطقه چهرآباد در شمال خاور ماه نشان و در فاصله 75 کیلومتری شمال باختر زنجان قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون یافته در این منطقه متعلق به سازندهای قرمز زیرین، قم و قرمز بالایی می باشند. سازند قرمز بالایی در این منطقه 980 متر ستبرا داشته و از 3 بخش اصلی تشکیل شده است. این بخش ها به ترتیب شامل واحدهای تبخیری با ستبرای 235 متر در پایین، تناوبی از گل سنگ و ماسه سنگ های خاکستری تا قرمز رنگ با ستبرای 590 متر در بخش میانی و افق هایی از گل سنگ های سبز با میان لایه های ژیپس با 155 ستبرا در بخش بالایی می باشد. توالی انتخاب شده جهت مطالعات چینه شناسی و رسوب شناسی مربوط به بخشی از قسمت دوم سازند قرمز بالایی با 231 متر ستبرا می باشد. این توالی شامل هفت لایه ماسه سنگ خاکستری و قرمز رنگ است که به صورت متناوب با واحد های گل سنگی قرمز رنگ قرار گرفته اند. بر پایه مطالعات پتروگرافی، این ماسه سنگ ها به طور میانگین حاوی 21% کوارتز، 10% فلدسپات و 25% خُرده سنگ بوده و از نوع فلدسپاتیک لیت آرنایت و لیت آرنایت می باشند. بر اساس شواهدی نظیر چینه بندی متقاطع، حضور آثار گیاهی، نبود رسوبات گراولی، ریپل مارک های متقارن و آثار موجودات حفار و شناسایی 7 رخسار ه ماسه سنگی گل سنگی (Fl، Fm، Sm، Sh، Sr، Sp و St) در منطقه چهرآباد می توان بیان داشت که محیط رسوبی این واحد های سنگی، رودخانه های مئاندری ماسه ای با پیچش زیاد نزدیک به محیط ساحل می باشد. براساس نتایج آنالیز مودال و بررسی نسبت بین کوارتزها، خُرده سنگ ها و فلدسپات ها، موقعیت تکتونیکی این ماسه سنگ ها حاشیه های فعّال قارّه ای و برپایه اطلاعات ژئوشیمیایی و نسبت های SiO2/Al2O3 در مقابل K2O/Na2O، حاشیه های فعّال قارّه ای و حوضه های فورلندی می باشد.